عفونی، سرخک

بیماری سرخک یکی از مسری ترین بیماری های عفونی است، به طوریکه بیش از ۹۰% افراد حساس در تماس نزدیک با بیمار آلوده می شوند.

حدود ۱۰% کل مرگ و میر قابل پیشگیری کودکان زیر ۵ سال در جهان به علت سرخک است و براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت سالیانه ۲۰۰ هزار کودک را به کام مرگ می کشد.

از سال ۱۳۸۳ برنامه واکسیناسیون در کشور برعلیه سرخک با واکسن سرخک، سرخجه و اوریون(MMR) در دو نوبت ۱۲ و ۱۸ ماهگی انجام می شود.

 به نظر می رسد که بهبود پوشش جاری واکسیناسیون علیه سرخک- سرخجه، باعث کاهش موارد ابتلا به سرخک و در نتیجه کاهش موارد مرگ ناشی از سرخک شده است.

از ابتدای سال ۹۷  تاکنون طغیان هایی از بیماری سرخک در بین کودکان از شهرهای بندرعباس و قم توسط معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گزارش شده است.

بیمارى سرخک یک بیمارى حاد است که بوسیله ویروسى از گونه موربیلى ویروس (از خانواده پارامیکسو ویروس) ایجاد مى شود، و انسان تنها مخزن آن مى باشد.

راه انتقال:

انتقال بیمارى بصورت اولیه از فرد به فرد از طریق ذرات آئروسل و یا بوسیله تماس مستقیم با ترشحات بینى و گلوى فرد بیمار صورت مى پذیرد.

افراد مبتلا به بیمارى از سه روز قبل از شروع علائم تا ۴ روز بعد از شروع بثورات جلدی( راش جلدی) آلوده کننده می باشند.

در مناطقى با آب و هواى گرمسیرى ، بسیارى از موارد سرخک در طى فصل خشک رخ مى دهد در حالى که در مناطق با آب و هواى معتدله اوج بروز بیمارى در اواخر زمستان و اوایل بهار رخ مى دهد.

علائم بالینى:

بعد از دوره کمونى که به طور معمول حدود ۸ الی ۱۵ روز متغییر است(این دوره مى تواند ۷ الی ۸ روز باشد)، علائم اولیه شامل تب، خستگى، سرفه، آب ریزش از بینى، سرفه و التهاب ملتحمه در افراد فاقد ایمنى به بیمارى ظاهر مى گردد.

نقاط کوپلیک ممکن است در مخاط داخل دهان به فاصله کوتاهى پس از شروع راش جلدى ظاهر شده و ۱ تا ۲ روز بعد از شروع راش باقی بماند.

در طی ۲ تا ۴ روز بعد از علائم مقدماتی، راش جلدی ایجاد شده و نقاط قرمز یا راش ماکولوپاپولر در پشت گوش ها و صورت، همراه با تب بالا ظاهر می شود سپس به اندام های بدن گسترش می یابد.

علائم بیماری سرخک، ۱۰ تا ۱۴ روز پس از قرار گرفتن درمعرض ویروس خود را نشان می‌دهند. علائم و نشانه‌ها عموما به قرار زیر هستند:

• تب؛
• سرفه خشک؛
• آبریزش بینی؛
• گلودرد؛
• چشم‌های ملتهب (ورم ملتحمه)؛
• لکه‌های کوچک با مراکز متمایل به آبی-سفید در زمینه‌ای قرمز که در پوشش داخلی دهان در قسمت گونه‌ها دیده می‌شود و به لکه‌ی کولپیک (Koplik’s spots) معروف است؛
• تحریک و آزردگی پوستی که به‌شکل جوش و لک به هم پیوسته ظاهر می‌شوند.

عفونت در طی چند مرحله و در طول ۲ تا ۳ هفته رخ می‌دهد:

مرحله‌ی اول: عفونت و دوره‌ی نهفتگی

در ۱۰ تا ۱۴ روز اول بعد از عفونت، ویروس سرخک نهفته است. در طول این مدت هیچ‌گونه نشانه و علائمی از بیماری دیده نمی‌شود.

مرحله‌ی دوم: علائم و نشانه‌های نامشخص

سرخک معمولا با تبی خفیف تا متوسط آغاز می‌شود و سرفه مداوم، آب‌ریزش بینی، التهاب چشم‌ها و گلودرد آن را همراهی می‌کنند. این بیماری خفیف ۲ تا ۳ روز به‌طول می‌انجامد.

مرحله‌ی سوم: بیماری شدید و تحریک و آزردگی پوستی

تحریک پوستی در بیماری سرخک با لکه‌های قرمز کوچکی همراه است که به‌آهستگی بزرگ می‌شوند. لکه‌ها و برآمدگی‌ها در شاخه‌های مجزا و باریک، به پوست، حالتی پر از لَک و قرمزی می‌دهد. بعد از چند روز هم این حالت به بازوها و سایر قسمت‌های تن و بدن مانند ران و پاها منتقل می‌شود. ضمن اینکه تب هم بالا می‌رود و اغلب دمای بدن از ۴۰ تا ۴۱ درجه است. تحریکات پوستی به‌تدریج ازبین می‌رود. ابتدا این لک‌ها و جوش‌ها از سطح صورت محو می‌شوند و بعد از آن هم از ران و پاها.

مرحله‌ی چهارم: دوره‌ی انتقال بیماری

شخص مبتلا به سرخک در حدود ۸ روز می‌تواند باعث انتقال بیماری به دیگران بشود که ۴ روز قبل از ظاهرشدن لکه‌های پوستی و تا زمانی که آثار پوستی سرخک به‌مدت ۴ روز روی پوست هستند، امکان سرایت به دیگران وجود دارد.

عوارض جانبی بیماری سرخک

عوارض سرخک می‌تواند به‌شکل زیر باشد:

• عفونت گوش: یکی از عوارض شایع سرخک عفونت میکروبی گوش است.
• برونشیت، لارنژیت یا خُناق: سرخک می‌تواند موجب التهاب حنجره یا دیواره‌های داخلی عبور هوا از شُش‌ها (لوله‌های برونشی) بشود.
• ذات الریه: این مشکل نیز یکی از عوارض رایج بیماری سرخک است. افرادی که سیستم ایمنی بدن‌شان ضعیف‌تر است، احتمال ابتلا به ذات‌الریه را دارند که گاهی حتی باعث مرگ هم می‌شود.
• آنسفالیت (Encephalitis): آنسفالیت یا التهاب حاد مغزی تقریبا از هر ۱۰۰۰ نفر مبتلا به سرخک در یک نفر به‌وقوع می‌پیوندد. این مشکل دقیقا بعد از سرخک یا چند ماه بعد از آن بروز می‌یابد.
• مشکلات بارداری: اگر در دوران بارداری هستید باید مراقبت‌های ویژه‌ای برای جلوگیری از ابتلا به سرخک داشته باشید. زیرا ابتلا به سرخک باعث می‌شود تا عوارضی چون زایمان زودرس، نوزاد کم‌وزن و مرگ مادر به‌وقوع بپیوندد.

تشخیص:

از روی علائم بالینی نمی توان با قطعیت در مورد تشخیص بیماری نتیجه گیری کرد، لذا تشخیص نهایی با جدا کردن آنتی بادی IgM اختصاصی سرخک در خون یا بزاق بیمار انجام می شود.

علاوه بر این برای جداسازی ویروس و بررسی ژنوتایپ آن، از کلیه موارد مشکوک نمونه ادرار و حلق تهیه می شود.

درمان بیماری سرخک

هیچ درمان قطعی برای این عفونت وجود ندارد، اما افراد آسیب‌پذیری که در معرض ویروس بوده‌‌‌اند، لازم است اقداماتی انجام دهند:

• واکسیناسیون بعد از قرار گرفتن در معرض ویروس: افراد آسیب‌پذیری که در برابر این ویروس ایمن نشده‌اند، مثلا نوزادان، می‌توانند ظرف ۷۲ ساعت پس از قرار گرفتن در معرض ویروس سرخک واکسینه بشوند. با وجود واکسیناسیون، اگر بیماری سرخک همچنان در فرد ادامه داشت، به شکل خفیف‌تر و در دوره‌ای کوتاه‌تر پیش می‌رود.
• گلوبولین سروم ایمنی (Immune serum globulin): زنان باردار، کودکان و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، می‌توانند پروتئینی (آنتی‌بادی‌هایی) تزریق کنند که گلوبولین سرم ایمنی نام دارد. اگر این پروتئین در ظرف ۶ روز پس از قرار گرفتن درمعرض ویروس به فرد تزریق بشود، از ابتلا به سرخک جلوگیری می‌کند یا در صورت وقوع، بیماری خفیف‌تر پیش خواهد رفت.

داروها

۱. کاهنده‌ی تب

برای پایین آوردن تب بیمار باید از داروهای بدون نسخه‌ای چون استامینوفن (تیلنول و …)، ایبوپروفن (قرص ادویل، موترین مخصوص کودکان و…) یا ناپروکسن (Aleve) استفاده شود. به کودکان و نوجوانانی که علائم سرخک دارند، آسپرین ندهید. با وجود اینکه مصرف آسپرین برای کودکان بالای ۳ سال مجاز است، اما هرگز به کودکان و نوجوانانی که درحال بهبودی از علائم بیماری‌هایی نظیر آنفولانزا یا آبله مرغان هستند، آسپرین ندهید. علت این است که آسپرین می‌تواند باعث بروز سندروم رِی (Reye’s syndrome) می‌شود که وضعیتی نادر اما کشنده است.

۲. آنتی‌بیوتیک‌ها

اگر با وجود سرخک، عوارضی چون عفونت گوش و ذات‌الریه به سراغ کودک بیاید، ممکن است پزشک برای درمان از آنتی بیوتیک ها استفاده کند.

۳. ویتامین A

کودکانی که کمبود ویتامین A دارند، شدیدتر از بقیه به سرخک مبتلا می‌شوند. مصرف این ویتامین از شدت بیماری می‌کاهد. برای کودکان بالای ۱ سال، دُز مصرفی ویتامین، ۲۰۰ هزار UI است. UI واحد بین‌المللی دُز دارویی است

جداسازی و پیشگیری :

در مراکز بهداشتى درمانى و بیمارستان از مرحله شروع علائم اولیه تا ۴ روز پس از بروز راش ها باید احتیاطات ایزولاسیون تنفسی (Airborne Isolation) و احتیاطات استاندارد رعایت گردد:

بیمار ترجیحاً در اتاق ایزوله فشار منفی بستری گردد.

درب اتاق بسته نگه داشته شود.

قبل از ورود به اتاق ماسک N95 پوشیده شود.

قبل و پس از تماس با بیمار و وسایل اطراف بیمار اصول بهداشت دستها رعایت گردد.

در تماس با ترشحات بیمار از گان، عینک و دستکش استفاده گردد.

وسایل و تجهیزات بیمار(مانند فشارسنج، گوشی پزشکی، ترمومتر و …) از دیگر بیماران جداسازی گردد.

ملاقات محدود گردد و افراد با نقص سیستم ایمنی اجازه ورود به اتاق را نداشته باشند.

موارد بیمار در طى ۴ الی ۹ روز بعد از شروع راش باید استراحت در منزل داشته و درصورت نیاز به خروج از منزل ماسک تنفسی (ماسک جراحی) استفاده نمایند.

کودکان در سن مدرسه باید به مدت ۴ روز پس از ظهور راش ها از رفتن به مدرسه خودداری کنند.

شستن دستها و استفاده از دستمال یکبار مصرف در حین سرفه و عطسه و همچنین دفع صحیح آن باید به بیمار و اطرافیان آموزش داده شود.

در طى این مدت بیماران نباید با افراد حساس فامیل(نوزادان و افراد غیرواکسینه) درتماس باشند و فقط افراد واکسینه اجازه ملاقات با بیمار را دارند.

بیماران فقط در موارد ضرورى باید در بیمارستان بسترى شوند زیرا خطر بالاى انتقال داخل بیمارستانى وجود دارد.

در بیمارستان از مرحله آبریزش بینی و قبل از ظهور تب تا ۴ الی ۹ روز بعد از بثورات پوستی، خطر انتشار ویروس به سایر بیماران بستری و در معرض خطر، وجود دارد.