رفلاکس پنهان که با نام‌های رفلاکس خاموش یا رفلاکس حنجره‌ای-حلقی (LPR) نیز شناخته می‌شود، نوع خاصی از رفلاکس معده در نوزادان است که برخلاف رفلاکس معمولی، بدون استفراغ یا برگشت آشکار محتویات معده رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند تشخیص را دشوار کند و در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است باعث عوارض جدی شود.
رفلاکس پنهان چیست؟
رفلاکس پنهان شرایطی است که در آن محتویات معده (شامل اسید و شیر) به سمت مری بازگشته و تا حلق، حنجره و حتی مجاری بینی پیشروی می‌کند، اما به جای بیرون ریختن از دهان، دوباره به معده بازمی‌گردد . این ویژگی “پنهان” بودن آن است که تشخیص را مشکل می‌سازد، چرا که والدین اغلب شاهد استفراغ یا برگشت شیر نیستند .
تفاوت کلیدی با رفلاکس معمولی:
- رفلاکس معمولی (GER): با استفراغ و برگشت محتویات معده همراه است و مری را تحریک می‌کند
- رفلاکس پنهان (LPR): بدون استفراغ آشکار، اما حنجره، گلو و مجاری تنفسی را تحریک می‌کند
علائم رفلاکس پنهان در نوزادان
علائم رفلاکس پنهان ممکن است مبهم باشد و با سایر شرایط اشتباه گرفته شود. مهمترین نشانه‌ها شامل:
علائم تنفسی:
- سرفه مزمن (به ویژه پس از تغذیه یا در خواب)
- خس‌خس سینه یا تنفس صدادار
- آپنه (توقف کوتاه تنفس)
- عفونت‌های مکرر گوش و سینوس
علائم تغذیه‌ای:
- امتناع از شیر خوردن یا قطع مکرر شیردهی
- عق زدن و حالت استفراغ بدون خروج محتویات
- افزایش ترشح بزاق و بلع مکرر
علائم عمومی:
- بی‌قراری و گریه‌های مداوم (به خصوص پس از تغذیه)
- اختلال خواب و بیدار شدن‌های مکرر
- گرفتگی صدا
- وزن‌گیری نامناسب یا کاهش وزن
علل و عوامل خطر رفلاکس پنهان
دلایل اصلی ایجاد رفلاکس پنهان در نوزادان عبارتند از:
- تکامل نیافته بودن اسفنکتر تحتانی مری (LES): این عضله حلقه‌ای که مانند دریچه بین مری و معده عمل می‌کند، در نوزادان هنوز کاملاً تکامل نیافته و ممکن است به خوبی بسته نشود .
- وضعیت درازکش نوزاد: نوزادان بیشتر وقت خود را به پشت می‌گذرانند که این وضعیت اجازه می‌دهد محتویات معده به راحتی به مری برگردد .
- رژیم غذایی کاملاً مایع: شیر و مایعات نسبت به غذاهای جامد راحت‌تر به مری برمی‌گردند .
- عوامل دیگر:
- تولد زودرس (نارس بودن نوزاد)
- حساسیت غذایی (به خصوص به پروتئین شیر گاو)
- فتق هیاتال
- اختلالات عصبی مانند فلج مغزی
- سابقه خانوادگی رفلاکس
تشخیص رفلاکس پنهان
تشخیص این حالت به دلیل عدم وجود استفراغ آشکار می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. روش‌های تشخیصی شامل:
- معاینه بالینی و شرح حال دقیق: پزشک با بررسی علائم و سابقه نوزاد، به تشخیص اولیه می‌رسد .
- آزمایش‌های تخصصی:
- پایش pH مری: اندازه‌گیری میزان اسیدیته در مری طی ۲۴ ساعت
- آندوسکوپی: مشاهده مستقیم مری و معده با دوربین
- لارنگوسکوپی: بررسی حنجره و تارهای صوتی
- مانومتری مری: ارزیابی عملکرد عضلات مری
- بلع باریم: عکسبرداری پس از نوشیدن مایع حاوی باریم
درمان و مدیریت رفلاکس پنهان
درمان غیردارویی و تغییرات سبک زندگی
تغذیه:
- افزایش تعداد دفعات شیردهی با حجم کمتر در هر وعده
- نگه داشتن نوزاد به حالت عمودی به مدت ۲۰-۳۰ دقیقه پس از شیردهی
- آروغ گرفتن مکرر نوزاد حین شیردهی
- در صورت شیردهی با شیشه، استفاده از سرشیشه با سوراخ مناسب
پوزیشن‌دهی:
- خواباندن نوزاد به پشت با شیب ملایم (۳۰ درجه) به طوری که سر بالاتر از پاها باشد
- اجتناب از خواباندن نوزاد بلافاصله پس از شیردهی
تغییرات رژیم مادر (در صورت شیردهی):
- حذف لبنیات گاوی به مدت ۲-۴ هفته (برای بررسی حساسیت)
- پرهیز از غذاهای اسیدی (مرکبات، گوجه فرنگی)
- کاهش مصرف کافئین و غذاهای تند
درمان دارویی
در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهای زیر را تجویز کند:
- آنتی‌اسیدها: مانند میلانتا یا مالوکس (برای نوزادان بالای ۱ ماه)
- مسدودکننده‌های H2: مانند فاموتیدین یا رانیتیدین
- مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI): مانند امپرازول یا لانزوپرازول
- داروهای پروکینتیک: برای تسریع تخلیه معده
درمان‌های مکمل
- پروبیوتیک‌ها: برای تنظیم فلور روده
- ماساژ درمانی: ماساژ ملایم شکم با روغن‌های گیاهی
عوارض احتمالی رفلاکس پنهان درمان نشده
در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، رفلاکس پنهان می‌تواند منجر به:
- التهاب مزمن حنجره و تغییر صدا
- تنگی نفس و مشکلات ریوی مانند آسم
- عفونت‌های مکرر گوش و سینوس
- اختلال در رشد و وزن‌گیری
- مشکلات دندانی در آینده
- در موارد نادر، افزایش خطر سرطان حنجره در بلندمدت
پیش‌آگهی و مدت زمان بهبودی
خبر خوب این است که رفلاکس پنهان در اکثر نوزادان موقتی است:
- شروع علائم: معمولاً از هفته ۲-۳ زندگی
- اوج علائم: ۴-۵ ماهگی
- بهبودی خودبه‌خودی: ۹-۱۲ ماهگی در اکثر موارد
- در ۹۵% موارد، تا ۱۸ ماهگی کاملاً برطرف می‌شود
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، مراجعه فوری به پزشک ضروری است:
- مشکلات تنفسی شدید (کبودی لب‌ها، وقفه‌های تنفسی طولانی)
- استفراغ خونی یا سبز/زرد
