علل کوتاهی قد در کودکان
علل کوتاهی قد را می‌توان در سه دسته عمده تقسیم بندی نمود:
بیماریهای مزمن:
بیماریهای مزمن (برای مثال، سوء تغذیه)، عوامل ژنتیکی و خانوادگی و یا ایجاد اختلال در فرایند رشد کودکان (مثلاً بلوغ زودرس یا دیررس). در سراسر جهان، سوء تغذیه شایعترین علت نارسایی رشد است و معمولاً به فقر و یا عدم توسعه یافتگی جوامع باز می‌گردد. سوء تغذیه در کشورهای توسعه یافته، اغلب ناشی از رژیم‌های نامناسب غذایی است. در این موارد وزن گیری ناکافی کودک بیشتر قابل توجه است تا کوتاهی قد.
در برخی موارد کوتاهی قد ممکن است علائم یک بیماری یا اختلال پزشکی باشد. از جمله:
- اختلالت اسکلتی یا استخوانی مانند:
- نرمی‌استخوان
- آکندروپلازی
- بیماریهای مزمن مانند:
- آسم
- بیماری سلیاک
- بیماری قلبی مادرزادی
- بیماری کوشینگ [سندرم کوشینگ]
- دیابت [دیابت]
- کم کاری تیروئید [کم کاری تیروئید]
- سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر
- آرتریت روماتوئید
- بیماری کلیوی
- کم‌خونی داسی شکل
- تالاسمی
- بیماریهای ژنتیکی مانند:
- سندرم داون
- سندرم نونان
- سندرم راسل نقره ای
- سندرم ترنر
- سندرم ویلیامز
- سایر علل کوتاهی قد عبارتند از:
- کمبود هورمون رشد
- وجود عفونت در بدن کودک، قبل از به دنیا آمدن
- سوءتغذیه
- عدم رشد مناسب کودک در دوران جنینی یا محدودیت رشد داخل رحمی (کوچک بودن کودک نسبت به سن حاملگی)
البته موارد گفته شده شامل تمامی علل ممکن برای کوتاهی قد در کودکان نمی‌شود.
ژنتیک
کودکانی که از لحاظ ژنتیکی کوتاه هستند، معمولاً پدر و مادری کوتاه‌قد دارند. این کودکان سرعت رشدشان طبیعی (میزان رشد نسبت به زمان) است و رشد استخوان آن‌ها نیز مراحل طبیعی (که توسط مقایسه سن استخوانی و سن تقویمی مشخص می‌شود.) خود را طی می‌کند. آن‌ها در زمان مناسب وارد مرحله بلوغ خود می‌شوند و به طور معمول طول قدشان با قد پدر و مادرشان ساز گاری دارد.
تاخیر سرشتی رشد
“تأخیر سرشتی رشد” اصطلاحی است که برای توصیف فرزندانی که کوچک‌تر از سن طبیعی خود هستند، اما نرخ رشدشان طبیعی است، بکار می‌رود.
نشانه‌های “تأخیر سرشتی رشد” عبارت‌اند از: تأخیر در سن استخوان‌ها، سرعت رشد طبیعی، رشد قد بر اساس الگوی رشد خانواده.
“بلوغ تأخیری” اصطلاحی است که اکثراً برای کودکان مبتلا به “تأخیر سرشتی رشد”، بکار برده می‌شود. معمولاً این افراد دارای بستگان نزدیکی هستند که او نیز به این عارضه مبتلا می‌باشد.
به عنوان مثال ممکن است در خانواده آن‌ها دختری باشد که پس از ۱۵ سالگی، اولین قاعدگی او رخ می‌دهد. یا پسری که بعد از ۱۸ سالگی به سن بلوغ برسد.
اختلالات هورمونی
هرچند که نادر است، اما اختلالات غدد درون ریز، مانند کم کاری تیروئید (کمبود هورمون‌های تیروئید) و یا کمبود هورمون‌های رشد نیز می‌تواند در رشد کودک مؤثر باشند.
معمولاً قد و قامت کوتاه می‌تواند با بیماری های ژنتیکی نیز مرتبط باشد، مانند جهش ژن SHOX، سندرم داون، یا سندرم ترنر.
علائم کوتاهی قد در کودکان
معمولا پدر و مادر کوتاه، کودکان کوتاه‌قدی دارند. کودکانی که به لحاظ فامیلی قد کوتاهی دارند، دچار علائم خاصی که مربوط به رشد کودکان باشد، نیستند. آن‌ها در زمان مناسب وارد مرحله بلوغ می‌شوند و دوره بلوغ خود را به صورت طبیعی طی می‌کنند. آن‌ها به طور معمول قدی مشابه والدین خود خواهند داشت.
کودکانی که به “تاخیرسرشتی رشد” مبتلا هستند، هیچ بیماری خاصی نخواهند داشت. این کودکان دیر تر از همسالان خود وارد دوره بلوغ می‌شوند. از آنجا که دوره رشد آن‌ها طولانی تر است، نسبت به همسالان خود از قد کوتاه‌تری برخوردار هستند. الگوی رشد آن‌ها شبیه به والدینشان خواهد بود.
ممکن است برخی از علائم کوتاهی قد، نشان دهنده‌ی شرایط خاص پزشکی باشد. اگر علائم زیر را مشاهده کردید، باید توسط پزشک بررسی‌های بیشتری صورت بپذیرد:
• توقف رشد کودک یا رشد کمتر از حد مورد انتظار (کمتر از ۴ سانتی متر و یا ۲ اینچ در هر سال، قبل از بلوغ و ورود به مدرسه ابتدایی)
• کاهش یا افزایش وزن (بیش از ۲.۵ کیلو در یک ماه)
• ضعف تغذیه / از دست دادن اشتها
• بلوغ جنسی دیررس (عدم رشد سینه در سن ۱۴ سالگی یا عدم قاعدگی تا سن ۱۵ سالگی برای دختران. بزرگ نشدن بیضه‌ها تا سن ۱۴ سالگی برای پسران)؛ توجه داشته باشید که وجود یا عدم وجود موهای ناحیه تناسلی نشانه قابل اعتمادی برای بلوغ محسوب نمی‌شود.
در مورد کودکانی که نسبت به همسالان خود از قد کوتاه تری برخوردارند اقدامات تشخیصی و درمانی مناسب و به هنگام از اهمیت خاصی از نظر پاسخ دهی به درمان، کاهش عوارض دارویی و هزینه های درمانی برخوردار می باشند.
در برخورد با کودکانی که دچار کوتاهی قد هستند، تعیین نوع اختلال (ژنتیکی، هورمونی یا سرشتی) و میزان درگیری نقش بسزایی در تصمیم گیری صحیح و زودهنگام و به تبع آن کاهش مصرف دارو و عوارض ناشی از آن و پاسخ دهی مناسب تر و کاهش هزینه های درمان خواهد داشت.
روش برخورد با کودک کوتاه قد
در برخورد با کودکان دچار کوتاهی قد اولین اقدام تعیین سن تقویمی، سن قدی و سن استخوانی کودک می باشد و با داشتن این یافته ها و بررسی منحنی های انترومتروپی کودک، می توان در خصوص تخمین قد نهایی کودک و اقدامات تشخیصی و درمانی مورد نیاز تصمیم گیری نمود.
تعیین سن تقویمی با در نظر گرفتن اطلاعات مربوط به تاریخ تولد کودک و به سادگی صورت می پذیرد و در واقع همان سن کودک می باشد.
ولی برای تعیین سن قدی کودک نیاز به بررسی منحنی های انترومتروپی سازگار با نژاد و جثه و قد والدین می باشد که توسط پزشک و معمولاً با استفاده از نرم افزارهای خاص و در مطب یا کلینیک قابل انجام می باشدو جهت تعیین سن استخوانی نیاز به عکسبرداری از مچ و کف دست کودک خواهیم داشت که در مراکز رادیولوژی و با درخواست پزشک صورت می پذیرد و کمک بسیار شایان توجهی در ارزیابی اولیه جهت تعیین نوع اختلال، شدت واقعی آن و میزان باز بودن صفحات رشد استخوانی می کند و جزو اولین اقدامات تشخیصی در این خصوص به شمار می آید.
بعد از داشتن هر سه فاکتور سن تقویمی، قدی و استخوانی پزشک قادر خواهد بود نوع اختلال را تعیین نماید و در صورتی که اختلال هورمونی یا متابولیکی مورد شک قرار گیرد با آزمایشات مربوطه اقدام به بررسی اختصاصی نماید.
از زمره شایع ترین علل هورمونی به کم کاری تیرویید و کمبود هورمون رشد باید اشاره نمود که با آزمایش بروی نمونه ی خون رد یا تایید می گردد.
این آزمایشات در بررسی علل هورمونی بسیار کمک کننده و در مواردی که علل هورمونی مورد شک باشند ضروری و لازم الاجرا می باشند.
اندازه گیری هورمون تیرویید آسان تر و کم هزینه تر بوده و در تمام آزمایشگاه ها انجام می پذیرد ولی اندازه گیری هورمون رشد که اساس و پایه ی بررسی های مربوط به اختلال کوتاهی قد غیر ژنتیک و غیر سرشتی می باشد،کاری سخت تر، زمان بر و پر هزینه نسبت به سایر آزمایشات می باشد و در برخی آزمایشگاه ها قابل انجام می باشد.
جهت آزمایش هورمون رشد کودک باید ۸ تا ۱۰ ساعت ناشتا باشد و اندازه گیری میزان هورمون در ۵ مرحله و در مدت ۲ ساعت در آزمایشگاه و با خوراندن داروی محرک هورمون انجام می پذیرد لذا در صورتی که کودک کاندید انجام آن باشد اطلاع از نحوه ی انجام و مدت زمان اختصاص داده شده جهت انجام آزمایش باید مد نظر والدین باشد.
توجه به این نکته ضروری است که از آنجا که کمبود هورمون رشد یکی از شایعترین علل کوتاهی قد هورمونی در کودکان می باشد و با شروع علایم بلوغ جنسی در کودک شانس درمان به علت بسته شدن صفحات رشد استخوانی به شدت کاهش میابد انجام صحیح و به موقع آزمایش تعیین سطح هورمون از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد و سختی آزمایش نباید مانع انجام به موقع آن گردد.
اندازه گیری سطح خونی سایر فاکتورهای موثر در رشد قدی مانند میزان روی، ویتامین دی، منیزیوم و فاکتور رشد انسولینی همزمان با بررسی های اولیه لازم و جزو آزمایشاتی است که باید درخواست گردد.
با داشتن اطلاعات ذکر شده در اغلب موارد پزشک به راحتی می تواند نوع اختلال، شدت درگیری و اقدامات درمانی لازم را در بیمار تعیین نماید و در درصد کمی از کودکان نیاز به آزمایشات تکمیلی ژنتیک و متابولیک خواهند بود.
درمان‌های پزشکی
درمان‌ها به عوامل به وجود آورنده کوتاهی قد بستگی دارند.
برای کودکانی که به طور طبیعی قدشان کوتاه است، به طور کلی ضرورتی برای درمان و بلند شدن قد وجود ندارد.
والدین باید درک نمایند که استفاده از هورمون‌های رشد در کودکانی که به صورت ذاتی کوتاه‌قد هستند، مؤثر نمی‌باشد (بدان معنی که آن‌ها بیماری خاصی ندارند).
داروها
درمان با دارو به علت کوتاهی قد بستگی دارد. استفاده از هورمون‌های تیروئید بسیار آسان و برای کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید بسیار مؤثر است.
درمان با هورمون‌های نوترکیب رشد انسانی (سوماتوتروپین مشتق شده از rDNA) برای کسانی که به علت کمبود هورمون‌های رشد قدشان دچار اختلال شده است مفید می‌باشد. FDA آن را تأیید کرده و برای برخی از بیماریهای دیگر مرتبط با کوتاهی قد نیز مفید است.
با .این حال، هورمون رشد برای کودکانی که به طور ذاتی کوتاه‌قد می‌باشند، مؤثر نیست (کودکانی که به صورت خانوادگی کوتاه‌قد هستند).
استفاده از هورمون‌های رشد می‌تواند قد نهایی فرزند شما را بین ۲ تا ۴ سانتی‌متر بلند‌تر کند.
هورمون‌های رشد باید تحت مراقبت متخصص غدد کودکان استفاده گردد.
موارد مصرف
داروی سیناتروپین برای چه مواردی استفاده می شود؟
- • تأمین هورمون رشد در کودکان و بزرگسالان مبتلا به کمبود هورمون رشد
- • درمان کوتاه قدی در کودکان مبتلا به سندرم نونان
- • درمان کوتاه قدی در کودکان مبتلا به سندرم ترنر
- • درمان کوتاه قدی در کودکان مبتلا به نارسایی مزمن کلیه
- • درمان کوتاه قدی در کودکانی که در زمان تولد کوچک هستند (SGA) و تا سن ۲ الی ۴ سالگی به رشد مناسب نمی‌رسند.
- • درمان کوتاه قدی بدون علت مشخص در کودکان زیر صدک ۳ درصد رشد.
- • درمان کمبود رشد در کودکان مبتلا به سندرم پرادر-ویلی
موارد منع مصرف
چه زمانی داروی سیناتروپین نباید مصرف شود؟
- در صورت حساسیت به سوماتروپین یا سایر اجزا تشیکل دهنده فرمولاسیون
- در کودکانی که اپی‌فیزشان بسته شده است.
- بیماری حاد به دنبال جراحی قلب باز، جراحی‌های فضای شکمی، تصادفات شدید و یا نارسایی حاد تنفسی
- بدخیمی فعال
- رتینوپاتی دیابتی
- در کودکان مبتلا به سندرم پرادر-ویلی که خیلی چاق هستند و مشکلات تنفسی دارند.
عوارض
داروی سیناتروپین چه عوارضی دارد؟
عوارض جانبی شایع این دارو شامل ادم، سردرد، بی حسی اندام‌ها، کم کاری غده تیروئید، تهوع و استفراغ، درد و واکنش‌های محل تزریق، نفخ، دردهای شکمی، درد مفاصل، درد عضلات، عفونت گوش و مجرای تنفسی و … است.
عمل جراحی
درمان جراحی بستگی به علت زمینه ای کوتاهی قد دارد. اگر یک تومور مغزی باعث کمبود هورمون رشد شده باشد، ممکن است به عمل جراحی نیاز باشد.
