شیرخوار، عدم تحمل به لاکتوز

لاکتوز چیست؟

لاکتوز قند موجود در شیر و محصولات شیر است. روده کوچک، عضوی که بیشترین میزان هضم غذا و جذب مواد غذایی در آن انجام می‌شود، آنزیمی به نام لاکتاز را تولید می‌کند. لاکتاز باعث تجزیه لاکتوز به دو شکل ساده‌تر قند می‌شود: گلوکز و گالاکتوز. سپس بدن این قندهای ساده‌تر را در جریان خون جذب می‌کند.

عدم تحمل لاکتوز چیست؟

اختلال تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند قندی به نام لاکتوز را تجزیه کند. لاکتوز در شیر مادر، شیر لبنی و سایر محصولات لبنی وجود دارد. این قند حدود ۷ درصد از شیر مادر و شیر خشک را تشکیل می‌دهد.

آیا عدم تحمل لاکتوز همان آلرژی به شیر است؟

خیر. بسیاری از والدین عدم تحمل لاکتوز را با آلرژی به شیر اشتباه می‌گیرند. با اینکه ممکن است علائم مشابهی داشته باشند، اما دو وضعیت کاملاً متفاوت هستند. اختلال تحمل لاکتوز یک مشکل گوارشی است، در حالی که آلرژی به شیر مربوط به سیستم ایمنی بدن است. بنابراین با اینکه اختلال تحمل لاکتوز می‌تواند باعث ناراحتی زیادی شود، اما منجر به واکنش‌های تهدید کننده‌ای مانند آنافیلاکسی نخواهد شد.

آلرژی به شیر بیشتر در سال اول زندگی بروز پیدا می‌کند، در حالی که سیستم گوارشی نوزاد همچنان نابالغ است. عدم تحمل لاکتوز می‌تواند در کودکی تا نوجوانی شروع شود و در بزرگسالی قابل توجه‌تر گردد.

دلایل

کمبود لاکتاز و سوء جذب لاکتوز ممکن است منجر به اختلال تحمل لاکتوز شود:

• کمبود لاکتاز: در افرادی که دارای کمبود لاکتاز هستند، روده کوچک مقادیر کمی لاکتاز تولید می‌کند و نمی‌تواند لاکتوز زیادی را هضم کند.
• سوء جذب لاکتوز: کمبود لاکتاز ممکن است باعث سوء جذب لاکتوز شود. در این شرایط، لاکتوز هضم نشده وارد روده بزرگ می‌شود. روده بزرگ آب را از مدفوع جذب می‌کند و آن را از مایع به حالت جامد تبدیل می‌کند. در روده بزرگ باکتری‌ها لاکتوز هضم نشده را تجزیه کرده و باعث تولید مایع و گاز می‌شوند.

علائم

بین ۳۰ دقیقه تا دو ساعت پس از مصرف هرگونه محصول لبنی، در صورت مشاهده‌ی علائم زیر باید به این نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز در کودکان واکنش نشان دهید:

• دل پیچه
• نفخ و باد شکم 
• اسهال
• کاهش وزن بدون دلیل مشخص
• سوء تغذیه 
• کم رشدی
• آبریزش چشم
• سرفه
• رفلاکس

انواع کمبود لاکتاز

چهار نوع کمبود لاکتاز ممکن است منجر به عدم تحمل لاکتوز شود:

• کمبود لاکتاز اولیه، که لاکتوز غیر مقاوم نیز نامیده می‌شود شایع‌ترین نوع کمبود لاکتوز است. در افراد مبتلا به این وضعیت، تولید لاکتاز در طول زمان کاهش می‌یابد. این کاهش اغلب در حدود دو سالگی شروع می‌شود؛ هرچند ممکن است بعداً نیز رخ دهد. کودکانی که کمبود لاکتاز دارند ممکن است علائم عدم تحمل لاکتوز را تا اواخر نوجوانی یا بزرگسالی تجربه نکنند. محققان دریافته‌اند که برخی افراد ژن‌هایی را از والدین خود به ارث می‌برند که ممکن است باعث کمبود لاکتاز اولیه شود.
• کمبود لاکتاز ثانویه در اثر آسیب به روده کوچک حاصل می‌شود. عفونت، بیماری‌ها یا سایر مشکلات می‌توانند به روده کوچک آسیب بزنند. درمان دلیل زمینه‌ای معمولاً باعث بهبود عدم تحمل لاکتوز می‌شود.
• کمبود لاکتاز تکاملی ممکن است در نوزادانی که تازه بدنیا آمده‌اند رخ دهد. این وضعیت معمولاً تنها برای مدت کوتاهی پس از تولد وجود دارد.
• کمبود لاکتاز مادرزادی یک اختلال بسیار نادر است که در آن روده کوچک از زمان تولد آنزیم لاکتاز بسیار کمی را تولید کرده یا هیچ لاکتازی تولید نمی‌کند. ژن به ارث برده شده از والدین باعث این اختلال می‌شود.

آیا نوزادان می‌توانند دچار عدم تحمل لاکتوز باشند؟

عدم تحمل لاکتوز معمولاً در نوزادان شایع نمی‌باشد و اغلب در کودکان پس از سه سالگی آغاز می‌شود. تمام کودکان با وجود لاکتاز در روده‌های خود به دنیا می‌آیند. با افزایش سن، میزان آنزیم لاکتاز کاهش می‌یابد.

• کودکانی که تازه به دنیا آمده باشند، بیشتر مستعد ابتلا به نوعی عدم تحمل لاکتوز به نام کمبود لاکتاز تکاملی هستند. این وضعیت معمولاً تنها برای مدت زمان کوتاهی ماندگار است. هرچند اکثر نوزادان قادر خواهند بود که شیر خشک حاوی لاکتوز و شیر مادر را مصرف کنند.

• کمبود لاکتاز مادرازدی یک اختلال بسیار نادر است که در آن کودک نمی‌تواند لاکتوز موجود در شیر مادر یا شیر خشک را تجزیه کند. ژن‌های به ارث برده شده از والدین باعث این اختلال می‌شوند. این نوع عدم تحمل منجر به اسهال شدید می‌شود و در صورت عدم تغذیه نوزاد با شیر خشک بدون لاکتوز، ممکن است دچار کم‌آبی شدید و کاهش وزن شود.

 تشخیص بیماری عدم تحمل لاکتوز:

روش های مختلفی برای تشخیص عدم هضم لاکتوز و عدم تحمل آن وجود دارد.

تست فعالیت لاکتاز در بیوپسی مخاطی از دوازدهه به عنوان مرجع استاندارد برای کمبود لاکتاز اولیه و ثانویه محسوب می شود.

با این حال، محدودیت ها عبارتند از بیان همگن لاکتاز  و تهاجمی بودن آزمون است.

تست های ژنتیکی ممکن است برای شناسایی لاکتاز پایدار در برخی از جمعیت اروپا مفید باشد زیرا آلل T-13910  مربوط به لاکتاز پایدار در ~ 86-98٪ درصد جمعیت اروپایی است. تست های ژنتیک آینده به احتمال زیاد یک طیف وسیعی از پلی مورفیسم های ژنتیکی را پوشش خواهند داد که به طور بالقوه این محدودیت را از بین می برد.

محدودیت بیشتر هر دو نمونه بیوپسی و آزمایش ژنتیکی این است که هیچ ارزیابی از علائم انجام نشده است. این امر بر روی اهمیت بالینی این تحقیقات تأثیر می گذارد، زیرا همانگونه که در بالا ذکر شد، فقط یک درصد از بیماران با کمبود لاکتاز علائم شکمی را پس از مصرف لاکتوز ایجاد می کنند.

برای تشخیص عدم هضم لاکتوز، آزمایش مستقیم بیوشیمیایی فعالیت لاکتاز از یک نمونه ژژونوم است.

این آزمایش با یک واکنش گلوکز اکسیداز انجام می شود که گلوکز آزاد شده از لاکتوز را با مقدار کات آف U / g 10 پروتئین تشخیص می داد.

با توجه به تهاجمی بودن بیوپسی ژژونوم، این روش توسط بیوپسی اندو سکوپیک دئودنوم جایگزین شده است.

فعالیت متوسط فعالیت لاکتاز در دئودنوم در مقایسه با ژژونوم حدود ۴۰٪ پایین تر بود، اما آزمایش سریع لاکتاز در نمونه های گرفته شده از دئودنوم به طور مؤثر بیماران مبتلا به هیپولاکتازیا را با حساسیت ۹۵٪ و ویژگی ۱۰۰٪ شناسایی میکرد.

آزمایش تنفس لاکتوز بر پایه تخمیر لاکتوز هضم نشده توسط فلور روده و تولید هیدروژن، دی اکسید کربن و متان که از طریق ریه ها جذب و از بین می رود، انجام می شود اما این گازها باعث نفخ، درد شکم و اسهال می شود. علیرغم استفاده گسترده از آن، قابلیت اطمینان این آزمایش بستگی به فعالیت فلور باکتری دارد. در صورت استفاده از آنتی بیوتیک در طی یک ماه از زمان آزمایش، ،و یا در صورتی که pH کولون به اندازه کافی اسیدی باشد تا فعالیت باکتری را مهار کند، ممکن است نتیجه منفی کاذب باشد.

درمان عدم تحمل لاکتوز در نوزادان

درمان عدم تحمل لاکتوز در نوزادان به علت بیماری و شدت علائم آن بستگی دارد، برخی از روش های درمانی آن شامل موارد زیر می باشد:

تغییرات رژیم غذایی:

در صورتی که نوزاد به عدم تحمل لاکتوز مبتلا باشد، می توان با حذف شیر و سایر محصولات لبنی از رژیم غذایی او، علائم بیماری را کاهش داد.

اگر نوزاد شیرخشک مصرف می کند، می توان شیر بدون لاکتوز را برای او جایگزین کرد.

وقتی نوزاد شروع به خوردن غذای کمکی و جامد کرد، شما می توانید فراورده های لبنی را از رژیم غذایی او کاهش دهید یا حذف کنید. فراورده های لبنی بدون لاکتوز در تمام فروشگاه های مواد غذایی موجود و در دسترس است.

مکمل های آنزیم لاکتاز:

دکتر بابک طیبی متخصص اطفال ممکن است به منظور کمک به هضم غذاهای حاوی لاکتوز، توصیه به استفاده از مکمل‌های آنزیم لاکتوز برای نوزاد کند.

دکتر بابک طیبی ، در صورتی که نوزاد قادر به مصرف هرگونه فراورده های لبنی نباشد، به او یک رژیم غذایی بدون لاکتوز ، می دهد تا اطمینان حاصل کند که رژیم غذایی نوزاد حاوی کلسیم و ویتامین دی است.

در صورت ابتلای نوزاد به عدم تحمل لاکتوز می توانید با انجام یک سری کارها به او کمک کنید. برخی از این کارها شامل موارد زیر است:

برچسب‌ مشخصات مواد غذایی را بخوانید:

بعضی از غذاهای ظاهراً بی‌ضرر حاوی منابع لبنی هستند مثل پودرهای آماده ی پنکیک و کیک، غلات صبحانه، سیب زمینی و سوپ آماده، مارگارین، سس سالاد، نان‌ها و گوشت‌های ساندویچی ( کالباس و ژامبون).

برچسب‌ روی محصولات را به منظور بررسی مواد اولیه مانند آب پنیر، پنیر، فرآورده‌های جانبی شیر، مواد جامد شیر و پودر شیر بدون چربی مطالعه کنید.

این قانون در صورتی قابل اجرا است که محصولات حاوی ترکیبات شیر(یا سایر آلرژی ‌زاهای رایج) به طور واضح برچسب گذاری شده باشند.

واکنش‌های نوزاد را زیر نظر بگیرید:

بعضی از افراد مبتلا به عدم لاکتوز، قادربه هضم مقدار اندکی از لاکتوز هستند، در حالی‌که برخی دیگر به کمترین مقدار آن حساس هستند. شما احتمالا با بررسی بیشتر متوجه میزان مصرف محصولات لبنی برای نوزادتان می شوید.

در صورتی که نوزاد شما دچار حساسیت بالای لاکتوز است، باید از مصرف همه ی منابع لاکتوز در رژیم غذایی او بپرهیزید. اگر نوزاد نسبت به لاکتوز حساسیت کمی دارد، می توانید مقادیر کمی از غذاهای لبنی مناسب‌ به او بدهید. در صورت دادن محصولات لبنی همراه با غذاهای دیگر به کودک، تحمل فراورده های لبنی برای او راحت ‌تر می شود.

از تامین مواد مغذی مورد نیاز نوزاد مطمئن شوید:

در صورتی که لازم است محصولات لبنی را از رژیم غذایی نوزاد حذف کنید، باید مطمئن شوید که او منابع دیگر کلسیم را که به تقویت استخوان‌ها و دندان‌هایش کمک می‌کند دریافت می کند.

منابع غیر لبنی کلسیم شامل سبزیجات برگ‌ دار، آب میوه و شیر غنی‌شده‌ با سویا، توفو، کلم بروکلی، ماهی قزل آلا، پرتقال و نان‌های غنی‌شده است.

توفو ماده‌ٔ غذایی است که با شیر سویای غلیظ‌شده تهیه می‌شود. شیر غلیظ‌شده را تحت فشار به شکل قطعات محکم و سفیدرنگی در می‌آورند که فرایندی شبیه به تهیه پنیر دارد.

امروزه محصولات لبنی بدون لاکتوز در بسیاری از فروشگاه‌های موادغذایی موجود است. این محصولات شامل تمام مواد مغذی فراورده‌های لبنی معمولی بدون لاکتوز هستند.

سایر مواد مغذی که در صورت حذف مواد لبنی از رژیم غذایی نوزاد باید به آن توجه داشت، شامل ویتامین A و D، ریبوفلاوین و فسفر می باشد.

اگر متوجه شدید که تأمین تمام مواد مغذی مورد نیاز نوزاد بدون مصرف محصولات لبنی کار دشواری است، با دکتر بابک طیبی در مورد استفاده از ویتامین و مکمل‌ها برای او صحبت کنید.