رفلاکس معده در کودکان یک اختلال گوارشی و یکی از بیماریهای شایع در نوزادان و کودکان است که به‌صورت برگشت شیر به دهان و استفراغ تظاهر پیدا می‌کند.
عضلات و زاویۀ محل اتصال مری به معده، به گونه‌ایست که از بازگشت محتویات معده به مری و سپس به دهان جلوگیری می‌کند. به علت عدم رشد کافی این عضلات در دوران نوزادی، بسیاری از نوزادان پس از خوردن شیر، مقداری از شیر را به دهان خود بازمی‌گردانند.
در گذر زمان و تکامل رشد، این برگشت کاهش یافته و در بیشتر مواقع تا سه ماهگی کاملاً برطرف می‌شود. به همین خاطر رفلاکس معده تا سه ماهگی طبیعی بوده و جای نگرانی ندارد؛ اما در صورت ادامۀ این روند باید به متخصص اطفال مراجعه کنید.
ساختار گوارش
ساختار سیستم گوارش به گونه‌ایست که مانع از بازگشت غذا به مری در حالت طبیعی می‌شود. عواملی که عامل مانع پیدایش رفلاکس معده می‌گردد را در ادامه معرفی خواهیم کرد:
طول مری داخل شکم
طول مری داخل شکم در کودکان زیر دو سال باید حدود ۳ تا ۴ سانتی‌متر باشد. طول مری با رفلاکس رابط معکوس دارد. هرچه این طول کمتر باشد، رفلاکس شدیدتر خواهد بود.
زاویۀ اتصال مری به معده
این زاویه باید حدود ۱۵ درجه باشد. در برخی از کودکان، این زاویه ۹۰ درجه یا بیشتر است. با بیشتر شدن این زاویه، شدت رفلاکس نیز بیشتر خواهد بود.
قطر سوراخ محل گذر مری از دیافراگم
دیوارۀ این سوراخ باید با مری در تماس باشد، هرچه این سوراخ گشادتر باشد، احتمال بروز رفلاکس نیز بیشتر خواهد بود.
علائم رفلاکس معده در کودکان:
- آروغ زدن
- بی‌اشتها بودن کودک
- دردهای شکمی
- بهانه‌گیری‌های غذایی
- استفراغ و حالت تهوع مکرر
- سکسکه
- احساس خفگی
- سرماخوردگی و گلودرد مکرر
- عفونت در گوش
- احساس طعم ترش در دهان
- بوی بد دهان
- از بین رفتن یا پوسیدگی مینای دندان
- سوزش و درد قسمت فوقانی شکم و پشت جناق
- عفونت ریه
- کاهش وزن
- سختی بلع
- بی‌خوابی و بی‌قراری‌های مکرر شبانه
روش تشخیص
پزشک در وهلۀ اول بر اساس علائمی که توسط والدین بیمار توصیف شده، تشخیص اولیه را می‌دهد. اما برای قطعی شدن تشخیص می‌توان از آزمایشاتی مانند سونوگرافی، اشعۀ ایکس، رادیوگرافی، آندوسکوپی و PH استفاده نمود.
درمان رفلاکس معده در کودکان
درمان شامل دو مرحله خواهد شد:
- درمان دارویی
- درمان جراحی
درمان دارویی
پزشک در ابتدا با درمانهای دارویی شروع خواهد کرد. با این روش می‌توان حدود ۸۰ درصد رفلاکس معده در کودکان را درمان کرده و از آسیب‌ها و عوارض جدی جلوگیری کرد. درمان می‌تواند با برخی از آنتی‌اسیدها یا مسدودکننده‌های اسید انجام شده که حتماً باید با تجویز پزشک استفاده شود.
درمان جراحی
در صورت عدم درمان بیمار با دارو و باقی ماندن علائمی مانند استفراغ، بی‌قراری، سرفه و ترشحات حلق یا بروز عوارض جدی همچون کاهش وزن یا سخت شدن بلع به معنی نیاز درمان به روش جراحی است.
در روش جراحی، اصلاح ساختاری گوارش صورت می‌گیرد. جراح با تنگ کردن سوراخ محل گذر مری در دیافراگم، اصلاح زاویۀ بین مری و معده و همچنین طولانی کردن مری زیر دیافراگم، درمان نهایی رفلاکس معده را انجام می‌دهد. با این روش تمامی علائم بیماری از بین خواهد رفت و بیمار به زندگی عادی خود بازمی‌گردد.
درمانهای خانگی
در کنار درمانهای ذکر شده، برای کاهش رفلاکس، پزشک به احتمال زیاد چند روش درمانی خانگی را تجویز خواهد کرد که برخی از آنها شامل موارد زیر می‌شود:
- نگهداشتن پشت کودک به‌صورت عمودی بعد از غذا
- دور نگه داشتن نوزاد از دود دخانیات
- دادن وعده‌های غذایی کوچک و افزایش تعداد آنها
- آروغ گرفتن نوزاد بعد از خوردن وعده‌های غذایی
- غلیظ کردن شیر مادر یا شیر خشک یا غلات مخصوص نوزاد
- حذف کردن شیر گاو در صورت تغذیه با شیر مادر
- استفاده از شیرخشک‌های ضدحساسیت در صورت تغذیه با شیرخشک
تغذیه برای کودکان مبتلا به رفلاکس معده
برخی از محصولات غذایی از جمله لبنیات، گلوتن و گندم، می‌تواند این حالت را تشدید کرده و موجب برگشت شدیدتر مواد غذایی به داخل مری شود. این نوع غذاها را از برنامه غذایی کودک حذف کنید. حتی باید مادر نیز در دوران شیردهی نیز از مصرف این خوراکی‌ها خودداری کند. به‌علاوه تا جایی که ممکن است از مواد غذایی زیر برای کودکان خود پرهیز کنید:
- شکلات
- قهوه
- غذاهای سرخ کرده یا تند و پُر از ادویه
- مواد غذایی اسید
- مواد غذایی مایع مانند آش و سوپ
در نظر داشته باشید که از خوراندن غذا به کودکان، ۲ تا ۳ ساعت پیش از خواب جداً خودداری کنید. رژیم غذایی کودک مبتلا به رفلاکس معده باید بسیار متعادل بوده و سرشار از میوه‌جات و سبزیجات باشد.
رفلاکس پنهان در نوزادان
ریفلاکس پنهان، که به آن ریفلاکس حنجره نیز گفته می شود، نوعی ریفلاکس است که در آن محتویات معده به پشت حنجره، پشت گلو و مجاری بینی راه می یابد.
بدلیل اینکه این ریفلاکس علائم آشکار بیرونی ندارد به آن رفلاکس پنهان گفته می شود.
محتویات هضم شده معده به جای آمدن به دهان و بیرون ریختن از دهان که در ریفلاکس آشکار اتفاق می افتد، بالا آمده و مجددا به معده باز می گردد. این امر تشخیص این نوع ریفلاکس را دشوار می کند.
ابتلا به ریفلاکس برای نوزادان در سنین پایین (چند هفتگی) بسیار شایع است. اگر ریفلاکس بیش از یک سال ادامه داشته باشد، و با عوارض منفی برای فرزندتان همراه باشد، حتما به دکتر بابک طیبی ، پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید تا درمان لازم را شروع کند.
آیا کودک من رفلاکس پنهان دارد؟
تقریبا یک پنجم همه نوزادان به نوعی از ریفلاکس مبتلا هستند. اگرچه نوزادان می توانند به طور همزمان به ریفلاکس آشکار و پنهان مبتلا باشند، ولی نوع پنهان این بیماری علائمی دارد که آن را از دیگر انواع ریفلاکس متمایز می سازد.
علائم رفلاکس پنهان کودکان عبارتند از:
- مشکلات تنفسی مانند خس خس سینه، تنفس صدا دار، یا مکث در تنفس (آپنه تنفسی)
- عق زدن
- گرفتگی بینی
- سرفه مزمن
- شرایط مزمن تنفسی (مانند برونشیت) و عفونت گوش
- مشکل در تنفس (فرزند شما ممکن است به آسم مبتلا باشد)
- مشکل در شیر دادن به نوزاد
- تف کردن
- عدم رشد کافی، (این مشکل در مواقعی که سرعت رشد و وزن گیری نوزاد متناسب با سن او نباشد توسط دکتر بابک طیبی متخصص اطفال تشخیص داده می شود)
نوزادان مبتلا به رفلاکس پنهان غذا را به بیرون از دهان پرتاب نمی کنند و همین امر تشخیص بیماری را در مورد آن ها دشوار می کند. بچه های بزرگتر ممکن است از گرفتگی چیزی در گلویشان و یا طعم تلخ دهانشان شکایت کنند. همچنین ممکن است صدای فرزندتان دچار گرفتگی شود.
تفاوت رفلاکس آشکار و رفلاکس پنهان کودکان در چیست؟
در ریفلاکس آشکار عموما مری تحریک می شود، در حالی که ریفلاکس پنهان باعث تحریک گلو، بینی و تارهای صوتی می شود.
چه عواملی باعث بروز رفلاکس پنهان می شود؟
به دلیل یک سری از مشکلات نوزادان مستعد ابتلا به ریفلاکس (آشکار و پنهان) هستند.
این مشکلات عبارتند از:
عضلات اسفنکتر مری توسعه نیافته نوزاد در بدو تولد، این عضلات که در دو طرف مری قرار دارند با باز و بسته شدن خود امکان عبور غذا و مایعات به معده را فراهم می کنند. با بالا رفتن سن، این عضلات بالغ تر و هماهنگ تر می شوند و محتویات معده را در جایی که باید باشند نگه می دارند. به همین دلیل است که ریفلاکس در نوزادان کم سن و سال تر بیشتر به چشم می خورد.
نوزادان قبل از اینکه غلتیدن را یاد بگیرند (۴ تا ۶ ماهگی) زمان زیادی را به پشت می خوابند. به پشت خوابیدن یعنی اینکه نوزادان نمی توانند از خاصیت جاذبه برای نگهداری غذا در معده خود بهره ببرند. با این وجود، همیشه به یاد داشته باشید، حتی کودکانی که به ریفلاکس مبتلا هستند را باید همیشه به پشت بخوابانید تا خدای نکرده دچار خفگی نشوند.
رژیم غذایی عمدتا مایع نوزادان نیز در بروز ریفلاکس نقش مهمی دارد. مایعات نسبت به مواد غذایی جامد راحت تر به دهان (یا بیرون از دهان) برگردانده می شوند.
احتمال ابتلا به رفلاکس در نوزادانی که شرایط زیر را داشته باشند بیشتر است:
- نوزادانی که با فتق هیاتال (hiatal hernia) متولد شده اند
- یک اختلال عصبی، مانند فلج مغزی (cerebral palsy) دارند
- سابقه خانوادگی ریفلاکس دارند
برای مدیریت و جلوگیری از رفلاکس پنهان چه کارهایی می توانیم انجام دهیم ؟
برای کاهش ریفلاکس در کودک خود اقدامات مختلفی می توانید انجام دهید:
- اولین مورد شامل اصلاح رژیم غذایی شما هنگام شیردهی است. این کار می تواند به کاهش مواجهه کودک شما با غذاهای خاصی که ممکن است به آنها حساسیت داشته باشند کمک کند.
- لبنیات گاوی را از رژیم غذایی خود حذف کنید تا ببینید علائم ریفلاکس بهبود می یابند یا خیر.
- شما همچنین می توانید غذاهای اسیدی مانند مرکبات و گوجه فرنگی را از رژیم غذایی خود حذف کنید.
نکات دیگر شامل موارد زیر است:
- اگر فرزند شما از شیر خشک استفاده می کند، از شیر خشک های حاوی پروتئین هیدرولیز شده یا مبتنی بر اسید آمینه استفاده کنید.
- در صورت امکان، کودک خود را بعد از تغذیه به مدت ۳۰ دقیقه به حالت ایستاده نگه دارید.
هنگام شیر دادن چندین بار آروغ کودک خود را بگیرید.
- اگر برای شیر دادن از شیشه شیر استفاده می کنید، آن را در زاویه ای نگه دارید که نوک شیشه شیر پر از شیر باشد (هوا نگیرد). این کار به کودک شما کمک می کند تا هوا کمتری را ببلعد. بلعیدن هوا فشار روده را افزایش داده و می تواند منجر به ریفلاکس شود.
- سر شیشه های مختلف را امتحان کنید و ببینید کدام یک بیشتر از بقیه با دهان فرزندتان جفت می شود.
- حجم شیری که به شیرخوار میدهید را کاهش، و تعداد دفعات شیردهی به نوزاد را افزایش دهید. به عنوان مثال، اگر شیرخوار هر چهار ساعت یک بار از ۳۰ میلی لیتر شیر خشک یا شیر مادر تغذیه می کند، این مقدار را به ۱۵ میلی لیتر هر دو ساعت یک بار تغییر دهید.
رفلاکس پنهان کودکان چطور درمان می شود؟
در صورت نیاز به درمان، دکتر بابک طیبی ممکن است برای کاهش میزان اسید معده داروهای ریفلاکس معده مانند مهار کننده پمپ پروتون را تجویز کند.
همچنین ممکن است استفاده از داروهای پروکینتیک را تجویز کند. داروهای پروکینتیک داروهایی هستند که به افزایش حرکت روده کوچک کمک می کنند تا محتویات معده سریعتر خالی شوند. این کار مانع از نشستن زیاد غذا در معده می شود.
چه مدت طول می کشد تا رفلاکس پنهان خوب شود؟
بیشتر کودکان تا رسیدن به یک سالگی دیگر ریفلاکس پنهان ندارند. به ویژه آنهایی که سریعاً زیر نظر پزشک تحت درمان قرار می گیرند. اما اگر بافت نازک گلو و بینی به طور مکرر در معرض اسید معده باشند، می توانند دچار برخی از مشکلات طولانی مدت شوند.
عوارض طولانی مدت ریفلاکس مداوم و کنترل نشده شامل مشکلات تنفسی می شود. از جمله:
- ذات الریه
- لارنژیت مزمن
- سرفه مداوم
این عوارض در موارد بسیار نادر ممکن است به سرطان حنجره منجر شوند.
آیا نگران رفلاکس فرزندم باشم؟
ریفلاکس آشکار، و ریفلاکس پنهان، در نوزادان بسیار رایج است. در حقیقت، حدود پنجاه درصد از نوزادان در سه ماه اول زندگی خود دچار ریفلاکس می شوند و تا یک سالگی بدون هیچ اثر ماندگاری به طور کامل بهبود می یابند.
هنگامی که اختلالات ریفلاکس شدید و یا ماندگار باشد، درمانهای مؤثر بسیاری وجود دارد که به درمان فرزند شما کمک خواهند کرد. پس جای هیچ نگرانی نیست.
تداخلات دارویی شربت دومپریدون :
