شب ادراری در کودکان، که به آن انوریزیس گفته می‌شود، یک نوع بی‌اختیاری ادرار در خواب است.
بی‌اختیاری ادرار (شب ادراری) از بین رفتن کنترل مثانه است. در کودکان کمتر از ۳ سال، امکان کنترل کامل مثانه وجود ندارد. هرچه کودکان بزرگ‌تر می‌شوند، توانایی کنترل مثانۀ خود را بیشتر کسب می‌کنند. شب ادراری می‌تواند در طول روز یا شب اتفاق بیفتد. این وضعیت می‌تواند بسیار ناامید کننده باشد. اما مهم است که صبور باشید و به یاد داشته باشید که این تقصیر فرزند شما نیست. کودک، کنترلِ شب ادراری را ندارد و روش‌های بسیاری برای درمان آن و کمک به فرزندتان وجود دارد.
بیشتر کودکان تا ۵ سالگی کنترل نگه‌داشتن ادرار را در بیداری و خواب به‌دست می‌آورند. تا ۵ سالگی ۹۲% بچه‌ها کنترل ادرار در روز و ۸۰% آنان کنترل ادرار در شب را به کسب می‌کنند.
شیوع بیماری
شب‌ادراری یک مشکل معمول است که حدود ۵ تا ۷ میلیون کودک در آمریکا را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در پسران سه برابر بیشتر از دختران اتفاق می‌افتد.
آمار نشان می‌دهد که در ۵ سالگی در ۷% پسر بچه‌ها و ۳% دختر بچه‌ها، در ۱۰ سالگی به‌ترتیب در ۳% و ۲% و در ۱۸ سالگی ۱% پسران شب ادراری دیده می‌شود و در دخترها نادر است.
انواع شب ادراری
شب ادراری در دو گروه اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در نوع اولیه، با رشد سنی و جسمی کودک، هرگز بستر خشک نداشته است، در نوع ثانویه کودک حداقل به مدت یک سال کنترل ادرار در شب را داشته و دوباره شروع شده است. ۵% کودکان اواخر سنین مدرسه‌ای دچار شب‌ادراری نوع ثانویه هستند.
عوامل ایجادکنندۀ شب ادراری در کودکان
به طور کلی دو نوع شب ادراری در کودکان وجود دارد:
شب ادراری اولیه
به حالتی از شب ادراری کودکان گفته می‌شود که از اوایل کودکی بدون وقفه ادامه داشته است. به طور کلی شب ادراری اولیه معمولاً نشان دهنده نارس بودن یا عدم بلوغ دستگاه عصبی کودک است. کودکی که مشکل شب ادراری دارد نمی‌تواند حس پر بودن مثانه خود را در هنگام خواب تشخیص بدهد و بنابراین برای رفتن به توالت از خواب بیدار نمی‌شود. شب ادراری اولیه می‌تواند به علت یک یا چند مورد از عوامل زیر باشد:
- کودک هنوز نمی‌تواند ادرار خود را در تمام طول شب نگه دارد.
- کودک هنگامی که مثانه‌اش پر می‌شود، از خواب بیدار نمی‌شود.
- کودک در ساعات اول شب و یا در طول شب مقدار زیادی ادرار تولید می‌کند.
- عادات دفع ادرار کودک در طول روز ضعیف و ناسالم است.
شب ادراری ثانویه
به حالتی از شب ادراری کودکان گفته می‌شود که بعد از آنکه کودک مدت زمان قابل توجهی (حداقل شش ماه) را بدون شب ادراری گذرانده است، مجدداً شروع شده است. شب ادراری ثانویه می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای یا یک مشکل عاطفی در کودک باشد. در کودکانی که مشکل شب ادراری ثانویه دارند به احتمال زیاد علائم دیگری از قبیل بی‌اختیاری ادرار در طول روز نیز دیده می‌شود. شایع‌ترین علل شب ادراری ثانویه شامل موارد زیر است:
- عفونت مجرای ادرار: تحریک مثانه در اثر عفونت مجرای ادرار می‌تواند باعث احساس درد در قسمت پایین شکم، احساس سوزش در هنگام ادرار، احساس نیاز شدید به دفع ادرار و نیز تکرر ادرار شود.
- دیابت: مقدار قند (گلوکز) موجود در خون بیماران مبتلا به دیابت نوع یک خیلی زیاد است. یکی از پیامدهای بالا بودن میزان گلوکز خون آن است که ادرار بیشتری در بدن بیمار تولید می‌شود.
- ناهنجاری‌های ساختاری یا آناتومیکی: ناهنجاری‌های موجود در اندام‌ها، عضلات و اعصابی که در ساختار دستگاه ادراری نقش دارند می‌تواند منجر به بروز بی‌اختیاری ادرار و یا سایر بیماریهای عامل شب ادراری ثانویه شود.
- مشکلات عصبی: ناهنجاری‌های سیستم عصبی و یا آسیب‌ها و بیماری‌هایی که دستگاه عصبی را درگیر می‌کند می‌تواند در تعادل عصبی بسیار ظریفی که بر سیستم کنترل ادرار حاکم است اختلال ایجاد کند.
- مشکلات عاطفی: گاهی اوقات استرس و مشکلات روحی که کودکان در خانه با آن روبرو هستند باعث بروز شب ادراری در آنان می‌شود. تغییرات اساسی در روند عادی زندگی کودکان مانند شروع مدرسه، تولد یک نوزاد جدید، اسباب‌کشی به یک خانه جدید و یا هر نوع استرس دیگر می‌تواند باعث ایجاد شب ادراری در کودکان شود.
- الگوی خواب: آپنه یا وقفه انسدادی در خواب (که علائم آن به صورت خر و پف با صدای بسیار بلند و یا خفگی در حین خواب است) می‌تواند در بروز شب ادراری ثانویه نقش داشته باشد.
- عفونت کرمک: که علائم آن شامل خارش شدید در ناحیه مقعد و آلت تناسلی است می‌تواند باعث شب ادراری ثانویه شود.
- نوشیدن آب و مایعات به مقدار زیاد
بررسی و درمان
دکتر بابک طیبی پس از اخذ شرح حال و بررسی همه جانبۀ کودک، از آزمایشات ساده شروع کرده و با تجویز داروهایی درمان را شروع خواهد کرد. اگر آزمایش و کشت ادرار، عفونتی را نشان دهد، باید بر اساس آنتی‌بیوگرام درمان اساسی شود. آزمایشاتی همچون FBS ،Cr، Bun بیماریهای کلیوی را نشان می‌دهند.
علی‌رغم درمان‌های اولیه، پایدار ماندن شب ادراری، نیاز به بررسی‌های ضروری، شامل بیماریهای متابولیک و یبوست است. برای بررسی بیماریهای مثانه و جالب از عکس‌های رادیولوژی VCUG ، IVP استفاده می‌شود. در صورت لزوم سیستوسکوپی نیز انجام می‌گیرد. برای بررسی بیماریهای عصبی از EEG استفاده می‌شود.
توصیه‌های غیردارویی
- دادن اعتماد‌به‌نفس به کودکان
- اجتناب از تنبیه یا جریحه‌دار کردن کودکان مبتلا به شب ادراری
- خودداری از دادن مایعات به کودکان در ساعات قبل از خواب
- راهنمایی کودک به توالت برای ادرار قبل از خوابیدن
- اجتناب از بیدار نمودن کودک در خواب شب به صورت متناوب، به‌دلیل داشتن آثار منفی
- مفید بودن استفاده از وسایل شرطی (زنگ اخباری که با خیس شدن زیر بچه به‌صدا در می‌آید و کودک را بیدار می‌کند برای موارد خاص و مقاوم بلامانع است)
- استفاده از روش‌های تشویقی (همچون دادن هدیۀ مورد نظر کودک در شب‌هایی که بستر خود را خیس نکرده است).
نکات جالب
اگر والدین کودک هر دو در زمان کودکی خود را خیس می کردند، شانس بروز این حالت در کودک ۷۰ درصد خواهد بود. و اگر یکی مبتلا بوده است شانس بروز ۴۰ درصد خواهد بود.
اختلالات نقص توجه اوتیسم اختلال شایع دیگری است که ممکن است در این نوع کودکان دیده شود. البته باید گفت که این دو مشکل ربطی به یکدیگر ندارند. ولی با این حال در صورت ابتلای کودک به هر دو مشکل روند پاسخ به درمان کندتر خواهد بود.
کودکانیکه مبتلا به نقایص تکاملی هستند نیز نهایتاً بهبود می یابند اما براساس شدت نقایص، روند بهبودی می تواند طولانی تر باشد.
اکثر کودکانیکه خود را خیس می کنند، مشکلی در کلیه خود ندارند اما ممکن است پزشک بخواهد آنها را از نظر وجود مشکلات کلیوی بررسی کند.
گاهی اوقات اضافه شدن یک استرس ( مدرسه جدید، تولد نوزاد جدیدی در خانواده یا بحرانهای خاص خانوادگی ) می تواند، سبب شب ادراری شود. به این حالت شب ادراری ثانویه می گویند. در این مورد والدین باید کودکان را از نظر عاطفی حمایت کرده و به آنها اطمینان دهند و در صورت ادامه به پزشک مراجعه کنند.
درمان
پس از بررسی عوامل در اکثر موارد با درمان داروئی بهبودی کامل حاصل می‌شود.
علائم شب‌ادراری چیست؟
علائم می‌تواند برای هر کودک متفاوت باشد. علائم اصلی در مواردی است که کودک ۵ سال یا بیشتر از ۵ سال، حداقل ۳ بار در هفته یا بیشتر از ۲ بار رختخواب خود را خیس می‌کند.
چطور می‌توانید به فرزندتان کمک کنید ؟
این موضوع را به‌خاطر داشته باشید که فرزندتان به‌هیچ عنوان نمی‌تواند بدون کمک شما از این بحران خارج شود. هیچ زمانی فرزندتان را بابت شب ادراری سرزنش نکنید. به فرزندتان این اطمینان را بدهید که شما و اطرافیان از این موضوع خسته نشده‌اید.
- مایعات کمتری از ساعت هفت شب به فرزندتان بدهید.
- یک برنامۀ زمانی تعیین کنید و در طول شب چندبار کودک خود را برای ادرار کردن بیدار کنید.
- کار کردن با یک درمانگر (روانشناس) می‌تواند به کودک شما کمک کند تا با تغییرات زندگی یا استرس‌های دیگر به‌راحتی کنار بیاید.
بررسی‌ها نشان داده است که کودکان مبتلا به شب ادراری بیشتر از کودکانی که رختخواب را خیس نمی‌کنند خواب‌های ترسناک شبانه یا کابوس می‌بینند.
امید به بهبودی کودک مبتلا به شب ادراری چقدر است؟
این بیماری می‌تواند به اعتماد به نفس کودک آسیب جدی وارد کند. بهترین راه برای جلوگیری از آسیب رسیدن به کودک، حمایت کردن از او در مسیر رفع این مشکل می‌باشد. والدین کودک باید به او اطمینان بدهند که این بیماری یک مشکل کاملاً شایع در کودکان است و مطمئن هستند که او می‌تواند بر این مشکل غلبه کند.
همچنین در صورتی که سابقه شب ادراری در اعضای خانواده یا فامیل (مثلاً در پدر کودک) وجود داشته است، باید به کودک اطلاع داده شود تا از میزان شرمساری او کاسته شود.
میزان موفقیت درمان شب ادراری را به راحتی نمی‌توان برآورد نمود، اما نرخ کلی موفقیت درمان‌های دارویی بین ۱۰ تا ۶۰% است و در صورت استفاده از زنگ بیدارباش و بیدار کردن کودک توسط والدین، به ۷۰ تا ۹۰% می‌رسد.
