رژیم غذایی مادر در دوران شیردهی از سوالات زیادی است که در مطب از من پرسیده میشود.
خوشبختانه امروزه در کشور ما ,اکثر مادران,نوزاد وکودک خود را با شیر خود تغذیه می کنند.این روند وتفکر افتخار آمیز مادران ,ناشی از عوامل زیر بوده است:
۱-مادران قبل از حامله شدن و دردوران آبستنی ,درک کرده و اعتقاد پیدا نموده اندکه بهترین ماده غذایی برای کودکشان ,شیر خودشان می باشد.
۲-پزشکان و متخصصان تغذیه به فواید این ماده غذایی یعنی شیر مادر که خداوند متعال بعد از زایمان در پستان مادر می آفریند,پی برده اند و تحقیقات و پژوهش ها هر روز ارزش بیشتر شیر مادر را آشکار می سازد.
۳-در حال حاضر مراکز و بخش های زایمان تمام امکانات را براد شیر دادن مادر پس از زایمان را فراهم می نماید تا مادر بتواند به راحتی نوزاد خود را شیر دهد .
۴-شوهر,اقوام و بستگان نیز در این زمینه از مادر حمایت می کنند تا او بتواند نوزاد را از شیر خود تغذیه کند.از طرف دیگر مواد غذایی کمکی نیز در سن ۶ ماهگی به کودک شیر خوار داده می شود تا نیاز های تغذیه ای او را به طور کامل براورده سازد.
نیاز مادر شیرده به مواد غذایی
جدول زیر نیاز غذایی مادر شیرده در ۶ ماه اول ودوم دوران شیردهی نشان می دهد.
انرژی:
نیاز یک مادر شیر ده به انرژی ,۵۰۰ کالری بیشتر از میزانی است که یک خانم در حالت عادی وباهمان قد و وزن نیاز دادرد.این نیاز ناشی از علل زیر است:
۱-مادر شیر ده به طور متوسط۷۵۰ میلی لیتر شیر در ۲۴ ساعت تولید وترشح می کند (۵۵۰تا۱۲۰۰ میلی لیتر) .
برای تولید این مقدار شیر ,۵۰۰ کیلو کالری انرژی لازم است.در هنگام بارداری پستان مادر رشد کند و سلولهای اختصاصی تولید شیر بوجود می آید , ولی پس از تولد, تولید شیر وابسته به مکیده شدن پستان مادر بوسیله کودک است .
هرچه نوزاد بیشتر مک بزند ,شیر بیشتری ترشح می گردد.خستگی ,اضطراب ونگرانی مادر موجب کم شدن تغذیه مادر شده و تولید شیر را کاهش می دهد.
۲-در دوران بارداری چربی در بدن مادر تجمع می یابد.پس از زایمان برای سوزاندن چربی هایی که در بدن وپستان مادر ذخیره شده است ,مقداری انرژی لازم است تاچربی ها در هنگام شیر دادن سوخته شود.
محدودیت های غذایی بعد از تولد نوزاد,موجب کاهش ترشح شیر می شودوسلامت مادر را تهدید می کند.
اگر مادر اضافه وزن داشته باشد,با وجود دریافت مواد غذایی کافی ,به تدریج وزن خود را از دست می دهد.
این کاهش وزن مخصوصا” در ماههای اول شیردهی بیشتر است .به هر حال مادر شیر ده می تواند با کم کردن مقدار انرژی دریافتی ,وزن خود را کم می کندو شیر کافی نیز تولید می کند.
اگر مادری لاغر اندام باشد ,و غذا وانرژی کمی به او برسد موجب کم شدن شیر می گردد.
پروتئین:
نیاز مادر شیرده به مواد پروتئینی در دوران شیر دهی حدود ۶۵ گرم در ۶ ماه اول و۶۲ گرم در ۶ ماه دوم شیر دهی می باشد.این مقدارحدود ۱۵ تا۲۰ گرم بیشتر از مقداری است که یک خانم در حالت عادی نیاز دارد (جدول شماره ۲)تحقیقات نشان داده است که خوردن بیشتر از اندازه مواد پروتئینی مانند شیر و گوشت ,شیر مادر را زیاد تر نمی کند.
چربی:
مقدار چربی موجود در شیر مادر ,بستگی به میزان چربی غذایی مادر دارد.بنابراین تغییر مقدار و نوع چربی در رژیم غذایی مادر شیرده ,موجب تغییر چربی شیر مادر می گردد.اگر مادری در دوران شیر دهی چربی نخورد چربی های ذخیره شده در بدنش سوخته می شود.
مقدار کلسترول شیر مادر در حدود ۱۰ تا ۲۰ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر شیر می باشد ,بنابراین کودک در شبانه روزمقدار ۱۰۰ میلی گرم کلسترول از شیر مادر دریافت می کند.
مقدار کلسترول شیر مادر با رژیم غذایی او تغییر نمی کند ,ولی با ادامه شیر دادن به تدریج کاهش می یابد.
کلسیم:
در دوران شیردهی نیازمادرشیرده به کلسیم مانند دوران آبستنی یعنی حدود ۱۲۰۰ میلی گرم در ۲۴ ساعت است.این مقدار ۴۰۰ میلی گرم بیشتر از مقدار مورد نیاز زنان در حالت عادی است.(جدول شماره ۲)
شیر یکی از موادغذایی است که مادر شیر ده می تواند مصرف کند تا کلسیم کافی به بدن او برسد.(جدول شماره ۳ نمونه غذایی مادر شیر ده)
اگر مادر شیر ده نسبت به شیر الرژی وحساسیت دارد,یا حقیقتا”شیر را دوست ندارد,باید کلسیم رژیم غذایی او با خوردن ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم به صورت قرص یا شربت تامین گردد.
ملح آهن:
مادر شیر ده از راه شیر ,آهن زیادی دفع نمی کند,بنابراین نیاز مادر شیر ده به آهن مانند یک خانم جوان ,یعنی ۱۵ میلی گرم در روز می باشد.در صورتد که در دوران آبستنی ,نیاز مادر باردار دو برابر,یعنی ۳۰ میلی گرم در روز می باشد.
ملح روی:
نیاز به روی در رژیم غذایی مادر شیرده در دوران شیر دهی بیشتر از دوران آبستنی است,زیرا مقدار روی شیر مادر در خلال چند ماه اول به تدریج کاهش می یابد.اگر مادر خود دچار کمبود روی باشد,مقدار روی شیر او نیز کم است.
بنابراین توصیه می شود مادر شیر ده روزانه ۱۲تا۱۴ میلی گرم روی از راه غذا دریافت کند.
آب:
در دوران شیر دهی ,مادر به حدود ۲ لیتر مایع در شبانه روز نیاز دارد(۸ لیوان) .
مادر باید هر نوبت که به نوزاد یا شیر خوار خود شیر می دهد ,یک لیوان مایعات(شیر یا آب میوه) مصرف کند تا دچار کم آبی بدن نگردد.
بعضی از مردم نا آگاه تصور می کنند,اگر مادر آبستن بیشتر مایعات بخورد ,شیر او بهتر وبیشتر می شود,بعضی تصور می کنند اگر مایعات بیشتر بخورد,شیر او آبکی می گردد.این تصورات علمی نیست و حقیقت ندارد.میزان مصرف مادران شیرده باید برحسب میل ورغبت او نسبت به مایعات باشد.
اگر مادر شیر ده مایعات کم بخورد,ادرار او کم می شود ولی شیر او کم نخواهد شد.
میزان احتیاج خانم ها به مواد غذایی قبل از آبستنی,دوران آبستنی و دوران شیر دهی
رژیم غذایی مادر شیرده
رژیم غذایی مادر شیرده باید از نظر کالری و مواد اصلی غذایی و املاح و ویتامین ها کامل باشد تا شیر کافی تولید و کودک کاملا تغذیه شود.
در دوران شیر دهی مادر می تواند هر نوع غذایی را که دوست دارد,بخورد و از انواع مایعات ,سبزی ها ومیوه ها مصرف کند.
اگر مادری در دوران شیر دهی ,رژیم غذایی متعادل و مناسب داشته باشد,وزن او اضافه نخواهد شد.زیرا قسمت زیادی از کالری مواد غذایی اضافی که مصرف کرده است از راه شیر دفع می گردد.
سن مادر یا دفعات حاملگی مادر در تولید شیر موثر نیست ,آنچه مهم است ,روش صحیح شیر دادن است.تغذیه زیاد از حد مادرنیز در ازدیاد شیر تاثیری ندارد.
در رژیم غذایی مادر شیرده باید از تمام گروه مواد غذایی زیر استفاده شود:
-گروه ۱ :نان ,برنج وماکارونی
-گروه ۲ :سبزی ها
-گروه ۳ :میوه ها
-گروه ۴ :شیر و لبنیات
-گروه ۵ :گوشت ,تخم مرغ,ماهی ,مغز هاوحبوبات
-گروه ۶ :چربی و شیرینی,مادر شیر ده بهتر است چربی و شیرینی کمتر مصرف کند,زیرا این مواد از گروههای دیگر غذایی به بدن او می رسد.
میان وعده های غذایی
در رژیم غذایی مادر شیرده علاوه بر سه نوبت غذای کافی و سالم,باید میان وعده های غذایی سالم را نیز مصرف کند,(میوه ها مثل سیب درختی ,موز ,انگور,مرکبات,یا غلاتو یا انواع ماست مخلوط با میوه ها) ، تا هم شیر کافی داشته باشد هم چاق نشود.
تهیه غذاهای اصلی خوب و سالم و میان وعده های غذایی برای مادری که هم بایدبه کودک خود شیر دهد و هم کارهای خانه را انجام دهد ,ساده وآسان نیست.بنابراین اطرافیان مخصوصا” همسر باید به او کمک کند تا خسته نشود.
کم کردن وزن:
شیر دادن به کودک موجب می شود که وزن مادر کم شود.تحقیقات نشان داده است مادرانی که به کودک خود شیر می دهند,زود تر از مادرانی که به کودک خود شیر خشک می دهند,وزن قبل از آبستنی خود را بدست می آورند,زیرا تمام چربی هایی که در دوران آبستنی در بدن آنها جمع شده است ,در هنگام شیر دادن از دست می رودو حتی مقداری از چربی هایی که در قبل از حاملگی داشته اند,در بدن آنها سوخته می شود.
پیروی از رژیم غذایی مخصوص برای کاهش وزن در مادر شیر ده,باعث می شود که او دچار سوء تغذیه شودو سرانجام شیر مادر کم و خشک گردد.
بنابراین بهترین کار این است که مادر شیر ده با نخوردن غذای زیاد واستفاده از یک برنامه ورزشی ,وزن خود رابه تدریج کم کند.
مصرف غذای سالم در دوران شیر دهی و خوردن آب در خلال شیر دادن,موجب می شود که مادر در هر هفته نیم کیلو گرم از وزن خود را کم کندو سرانجام در مدت یک سال ,وزن اضافی خود را از دست بدهد.
تاثیر ورزش مادر شیر ده بر کودک
ورزش مادر,علاوه براثرات مفید در خود او ,موجب شادی و سرگرمی کودک نیز می گردد.
-کودک را در کالسکه اش بگذاریدو هرروز در پارک یا اطراف منزل راه بروید.
-کودک را روی صندلی اش بنشانید و حرکت بلند شدن و نشستن را انجام دهیدوبا او حرف بزنید.این حرکات و سخن ها موجب شادی کودک می شود.
-به پشت در کف اتاق بخوابیدو کودک را برالای سر خود ببرید .سپس کودک را مانند یک وزنه نزدیک صورت خود بیاورید و با او حرف بزنید و دوباره او را دور کنید.این حرکات وصداها موجب شادی کودک می شود و شما نیز ورزش خواهید.
آیا ورزش کردن مادر ,مزه شیر او را تغییر می دهد؟
تحقیقات محدودی در این مورد انجام گرفته و اظهار نظر شده است که ورزش های شدید و سنگین موجب پیدایش اسید لاکتیک در بدن مادر می گردد که موجب تغییر مزه شیر می شود.و کودک ممکن است شیر مادر را نخورد.اگر این موضوع درست باشد,اسید لاکتیک بعد از ورزش های سنگین ایجاد می شود ,بنابراین اگر مادر شیر ده ورزش های سنگین انجام می دهد,ابتدا باید به کودک شیر دهد و بعد ورزش کند.
آیا خوردن بعضی از غذاها بو ومزه شیر مادر را تغییر میدهد؟
در بعضی از مادران شیرده,با مصرف غذاهایی مانند گوجه فرنگی,توت فرنگی,پیاز ,سیر ,سبزیجات خام ,انواع کلم,ادویه جات و چاشنی ها,مشکلات گوارشی یا شلی مدفوع,مخصوصا”در ماههای اول تولد در کودک ایجاد می کند و ممکن است شیر آنها بوی آن ماده غذایی را بدهد.اگر براد مادر و پزشک مشخص گرددکه چنین حالتی وجود دارد,مادر باید از خوردن آن ماده غذایی خودداری کند.
مصرف دارو در دوران شیر دهی:
مادر شیر ده نباید دارو مصرف کند,مگر حقیقتا”به آن نیاز داشته باشد.
مصرف داروهایی مانند ضد تیروئید,داروهای ضد سرطان,ایزونیازید,ترکیبات تریاک و مشتقات آن در مادران شیر ده ممنوع است.
اگر لازم باشدمادری داروهای تشخیصی که در رادیولوژی بکار برده می شود,یاداروهای کلر مفنیکل,مترونیدازول,سولفونامیدها وملین ها رامصرف کند,باید شیر دادن را به طور موقت کم کند.
یبوست در دوران شیر دهی و رژیم ماد در دوران شیردهی:
اگر مادر در دوران شیر دهی دچار یبوست گردید,باید فیبرهای گیاهی ,(موادی که در روده جذب نمی شود)مانندسبزی,میوه پخته و نان سبوب داربه رژیم غذایی او افزوده شود.
همچنین باید مایعات به مقدار کافی مصرف نمایدتایبوست او بر طرف گردد.در چنین مواقعی بهتر است مادر شیر ده از داروهای ملین استفاده نکندوباغذا یبوست خود را برطرف سازد.
مادران در دوران شیر دادن چه غذاهایی رانباید بخورند؟
رژیم غذایی مادر در دوران شیردهی مهم بوده و بعضی از کودکان که از شیر مادر تغذیه می شوند,ممکن است که غذاهایی را که مادر مصرف نموده و از شیر دفع می شود,تحمل نکنند.به طور مثال مادر اگر سیر ,پیازیا حبوبات بخورد,شیر او ممکن است موجب قولنج یا دردهای شکمی شود.
همچنین کلم وشلغم وحتی میوه هایی مانند زرد الو والو و خوردن بیش از حد بعضی میوه ها مانند هندوانه و هلو و بعضی از سبزی ها ممکن است باعث ایجاد گاز در روده ودردهای شکمی کودک گردد.
بنابراین مادر باید در دوران شیر دهی دقت کند در صورتی که در خلال ۲۴ ساعت بعد از خوردن یکی از مواد ذکر شده ,کودک او به شکم درددچار شد و یا گاز در روده های او به وجود آمد,از خوردن آن مواد غذایی خودداری کند.
به طور کلی مادر شیر ده هر غذایی را که میل دارد می تواند بخورد و هیچ غذایی رانباید برای او منع کرد,مگر آن که حس کند با خوردن آن غذا کودک دچار دردهای شکمی می شود.
آیا غذا یا دارویی وجود دارد که شیر مادر را زیاد کند؟
اشتیاق و علاقه مادر در شیر دادن عامل بسیار مهمی در شیر دادن اوست.داروها یا هورمون هایی وجود داردکه اگر مادر مصرف نماید,ممکن است سبب افزایش ترشح پرولاکتین ودر نتیجه افزایش شیر او گردد.ولی عوارضی نیز به همراه دارد.
دم کرده یا عصاره بعضی از گیاهان دارویی(شنبلیله,آنیسون,رازیانه,زیره سبز و…)نیز باعث افزایش شیر مادر می گردد.ولی اگر زیاد نوشیده شود,رفلکس سرازیر شدن شیر مادر را کم می کند.
به طور کلی مهمترین عاملی که باعث افزایش شیر مادر می گردد,نه دارو ,نه هورمون نه غذای مخصوص است.بلکه علاقه مادر به شیر دادن ,تغذیه کامل و کافی,آرامش جسمی و روانی و بالاخره مکیدن پستان مادر توسط نوزاد است.
توصیه هایی به مادران شیر ده
۱-استراحت و آرامش:غیر از تغذیه کافی و سالم ,مادری که فرزند خود شیر می دهد,باید از نظر جسمی استراحت نمایدوخود راخسته نکند.اطرافیان مخصوصا” شوهر باید کارهای روزمره مادر را انجام دهدتا مادر استراحت نماید و سیستم ترشح کننده شیر به خوبی عمل کند تا شیر کافی در پستان مادر ترشح و کودک تغذیه گردد,زیرا آرامش روحی و روانی در شیر دادن موثر است.
۲-رژیم غذایی شیردهی:مادر باید از رژیم غذایی که باعث کاهش وزن می شود,اجتناب نماید.اگر مادری اضافه وزن پیدا کرده و می خواهد وزن خود را در دوران شیر دهی کم کند,حداکثر می تواند یک کیلو در ماه کم کند,در این صورت شیر او کم نخواهد شد. چنین مادرانی نباید رژیم غذایی مخصوص داشته باشندیا داروهایی که اشتها را کم می کند مصرف کنند.فعالیت وورزش نیز در دوران شیر دهی توصیه می شود.
۳-سیگار کشیدن:مادری که شیر می دهد نباید سیگار بکشد,زیرا سیگار نه فقط حجم شیر را کم می کندبلکه سلامت او ونوزادش را هم نیز تهدید می نماید.
۴-دفعات شیر دادن:تعداد دفعات شیر دادن در هفته های اول دوران شیر دهی بسیار اهمیت دارد.مادر می تواند ۱۵ بار در روز به نوزادش شیر دهد.این دفعات را بعد از ماه اول می توان به ۵ تا ۱۲ بار تقلیل داد.
۵-نرمی استخوان:چون نرمی استخوان(راشی تیسم) در کودکان شیر مادر خوار نیز وجود دارد ,بدین جهت کودکی که از شیر مادر تغذیه می کند,باید در معرض آفتاب قرار گیردو ویتامین (دی) خوراکی نیز به او داده شود,مخصوصا”کودکانی که در آپارتمان زندگی می کنندو از برخورد با آفتاب محروم هستند.
۶-فلوراید:چون فلوراید شیر مادر کافی نیست و ممکن است کمبود آن موجب تخریب دندانهای کودک شودبدین جهت اگر مادر در محلی زندگی می کندکه آب آن محل فلوراید کافی ندارد.باید به کودک فلوراید داده شود.در چنین شرایطی حداقل باید ۱۰میکرو گرم(در ۶ ماه اول و ماههای بعد بیشتر)فلوراید به کودک داده شود.
